Türkiye’de zelzele gerçeği 6 Şubat 2023 gecesi yine hatırlandı. 7,7 ve saat ortayla 7,6 büyüklüğünde çok şiddetli Kahramanmaraş merkezli iki zelzele 10 vilayette tesirli oldu. 1. haftada belirlenene nazaran 30 binden fazla vatandaşımızın hayatını kaybetmesine neden olan sarsıntı felaketinin büyüklüğü, ‘Bu boyutta bir afete hazırlıklı olunabilir miydi?’ sorularının sorulmasına da neden oluyor.
“Asrın Felaketi” olarak nitelenen 6 Şubat Kahramanmaraş merkezli sarsıntılar çok büyük bir bölgede çok yıkıcı tesir gösterdi. Tarihin en büyük felaketleri içine girmeye aday bu afette can kaybı daha az olabilir miydi?
Türkiye’nin tarihi zelzele felaketleriyle doluyken, Japonya’dan farkıysa daima sarsılmaların yaşanmaması oluyor. Lakin gerçekleşen zelzelelerin de birikimli olması yıkıcılıklarını artırıyor.
Türkiye’de tarihi boyunca sorgulanan sarsıntıya hazırlık teknolojinin de takviyesiyle 1999’da gerçekleşen Gölcük zelzelesinde 18 binden fazla vatandaşın hayatını kaybetmesiyle uzun mühlet gündemden düşmemişti.
Akabinde yapılan düzenlemelerle İstanbul sarsıntısına hazırlık yapılması konusunda yol kat edildiği düşünülüyordu. Bu bölge için yapılan ihtarların dikkate alınmadığının ortaya çıkmasıyla öbür bölgelerde de tedirginlik görülüyor.
Kuralına uygun yapıldığında yıkılmadığı görülen TOKİ başta olmak üzere sağlam binaların örnek teşkil ettiği şiddetli sarsıntılar sonrasında Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın söylediği, “Böylesi büyük felakete hazırlıklı olabilmek mümkün değildir” kelamları dikkat çekti.
Teyit.org da bu iddiayı araştırdı: Böylesi bir felakete hazırlıklı olabilmek mümkün müydü?
Bu boyutta bir sarsıntı felaketine hazırlanılabilir mi?
Depremler gelişmiş teknolojiye karşın hala evvelden zamansal olarak tespit edilemiyor. Lakin uzmanlar ve dünyada başka örnekler sarsıntıya hazırlıklı olabilme imkanı olduğunu gösteriyor.
Kahramanmaraş merkezli 6 Şubat’ta yaşanan iki büyük sarsıntı, dünya tarihinde karada yaşanan en güçlü sarsıntılar ortasına girse de bilimsel çalışmalar ve uzmanların açıklamaları hazırlık konusunda kıymetli şeyler anlatıyor.
Türkiye ve dünyadaki fay sınırları biliniyor. Bu da zelzelenin nerelerde olacağına dair bir fikir veriyor.
md.teyit.org
Türkiye’de bu harita 1945 yılında hazırlanıyor, 2018’de güncelleniyor, 2019’da da yürürlüğe giriyor.
Makine Mühendisleri Odası raporuna nazaran, Türkiye hudutlarının yüzde 93’ü sarsıntı bölgesi olarak tanımlanırken, nüfusun yüzde 98’i de bu bölgelerde yaşıyor.
Yapılaşmanın fay haritası ve inşaatın kurallara nazaran yapılması hayat kurtarıyor.
Bu bağlam bölgedeki 10 vilayette bulunan TOKİ binalarında tam yıkılma ve can kaybı olmadığını üzerinde duruluyor. Zelzele yönetmeliğinin değiştiği 2000 yılı sonrasında yapılan binalardaki yıkımları yanlarında sağlam duran binalara bakınca tek bir sebep açıklıyor: Üretim eksiklikleri, denetimsizlik.
Uzmanlar uzun vakittir bölgede sarsıntı olacağına dair ihtarda bulunuyor.
2021’de TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası raporu, 7,4 büyüklüğünde, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi (KSÜ) Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi Jeoloji Mühendisliği’nden Zelzele Araştırma ve Risk İdaresi Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Dr. Öğr. Alican Kop, 2022’de şehrin “deprem açısından en riskli vilayetlerin başında” geldiğini vurgularken, birçok mahallenin direkt fayın üstüne kurulduğunu ve arka arda iki sarsıntı olma ihtimalinin de olduğuna dikkat çekiyor.
Jeoloji Mühendisleri Odası’ndan Bülent Özmen’in incelemelerinde Türkiye’de sarsıntıların ziyanlarının fazla olmasının en değerli nedeni sarsıntı yönetmeliklerine ve taban kaidelerine uygun olmayan yapılaşma, AFAD da yapısal risklerin standartlara ve yönetmeliklere uyulmamasından kaynaklandığını açıklıyor.
TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası’nda Tansel Önal bugüne kadar yapı stoku konusunda önemli çalışma yapılmadığını belirtiyor.
2020 yılında Kahramanmaraş’ta akademisyenler bilgilendirme toplantısında Alican Kop, yerlerin sıvılaşma tehlikesine dikkat çekiyor. Bunun için ovalardan uzak durulması, makus yerlerde düzgünleştirme, binalarda güçlendirme çalışmaları ve kentsel dönüşüm öneriyor.
Hatay Belediye Lideri Lütfü Savaş, sarsıntı sonrası yine gündeme gelen 23 Ocak 2023 tarihli bir TV yayınında Hatay’ın yıkıcı bir sarsıntıya hazırlıklı olup olmadığı sorusuna verdiği karşılıkla gündem oldu.
Belediye Lideri Savaş, Antakya’daki heyelan tehlikesini de belirterek, birçok defa farklı kentsel dönüşüm talebiyle hükümet yetkililerine başvurduğunu lakin karşılık verilmediğini ve muhatap alınmadığını belirtti.
İl Afet Risk Azaltma Planı (İRAP) için önemsenmediği, AFAD’ın 23 Kasım 2022 Düzce/Gölyaka sarsıntısı sonrasında hazırladığı raporda da afet sonrası idareyle ilgili sıkıntılar lisana getirildi.
TMMOB raporlarında da bölgede yapılan stratejik pozisyondaki hastane, havalimanı üzere yapıların riskli bölgelere inşaası da kelam konusu oluyor.
Tatbikatların da Japonya üzere zelzelenin ağır yaşandığı ülkelere misal halde ciddiye alınmadığı belirtiliyor.
Erken ihtar sisteminin de hayata geçirilmesinde gecikmeler olduğu belirtiliyor.
İmar affı da bugünlerde gündeme geliyor. Yüzde 93’ü zelzele bölgesi olan bir coğrafyada nasıl yapıldığı bilinmeyen, denetlenmeyen birçok binaya verilen imar afları bu yapılardaki riskleri de zelzeleye taşıyor.
Bir de Fay Yasası var. Uzmanlar tekraren lisana getirdiği hükümetin de 2020’de gündeme aldığı fay sınırları üzerinde yapılaşmayı yasaklayan düzenlemeyi İçişleri Bakanı Süleyman Soylu 2020’de duyurmuştu. Fakat şimdi yasa hayata geçmedi.
depremle yaşama konusunda kaç felaketler yaşamış Japonya’dan Tokyo Üniversitesi Sarsıntı Araştırma Enstitüsü profesörü Masataka Kinoşita, Ekonomim gazetesine yaptığı açıklamada, ‘Japonya ile Türkiye ortasındaki temel farkın binaların sağlamlığı’ olduğunu vurguladı.
Sonuçta, son yaşadığımız zelzeleler sahiden büyük boyutta felaketler, karada olması da afet boyutunu artıran bir faktör olurken, ana sorunun ise yapılaşma olduğu Türkiye’de daima söylenen “Deprem öldürmez, bina öldürür” gerçeğini bir kere hatırlattı.
